Theo quan niệm của Âm dương ngũ hành Đông y, mùa đông là mùa thuộc hành Thủy, tạng Thận chủ quản. Đây là thời điểm "Âm thịnh Dương suy", khí trời lạnh (Hàn) chiếm ưu thế, vạn vật thu liễm, tàng ẩn. Cơ thể con người, là một tiểu vũ trụ, cũng không nằm ngoài quy luật đó. Dương khí của chúng ta sẽ rút vào trong để bảo vệ phần "Âm tinh" (năng lượng gốc, vật chất dinh dưỡng) và nuôi dưỡng nội tạng.
Đây chính là lúc cơ thể cần được "Bế tàng", tức là lưu giữ, tích lũy năng lượng, thay vì phát tán ra ngoài như mùa hè. Nếu chúng ta ăn uống sai cách, cơ thể sẽ bị "Hàn tà" (khí lạnh) xâm nhập, làm hao tổn Dương khí, dẫn đến các chứng bệnh như tay chân lạnh, dễ cảm cúm, đau nhức xương khớp, hoặc các bệnh mạn tính trở nên nặng hơn.
Vì vậy, nguyên tắc vàng của dinh dưỡng mùa đông là: "Trợ Dương, Dưỡng Âm, Bổ Thận, Tàng Tinh" (Hỗ trợ Dương khí, nuôi dưỡng Âm huyết, bồi bổ cho Thận, và lưu giữ tinh hoa).
👍 Trợ Dương – Làm cơ thể ấm lên
Để chống lại cái lạnh, chúng ta cần bổ sung các thực phẩm có tính ôn ấm và nhiệt để làm tăng Dương khí:
-
Gia vị: Đây là vũ khí tuyệt vời. Gừng (ấm trung tiêu, tán hàn), tỏi (sát khuẩn, trợ dương), tiêu, quế, đinh hương, hồi. Hãy dùng chúng khi chế biến món ăn. Một lát gừng trong trà buổi sáng hoặc trong món cá kho sẽ làm ấm cơ thể suốt cả ngày.
-
Thịt: Ưu tiên các loại thịt có tính ấm như thịt gà, chim (ôn trung ích khí), thịt dê (tính đại nhiệt, bổ thận tráng dương).
-
Phương pháp chế biến: Hãy ưu tiên các món "hầm", "ninh", "kho", "nướng". Quá trình nấu lâu với nhiệt độ cao (thuộc Hỏa) sẽ truyền thêm năng lượng Dương vào món ăn, giúp chúng dễ tiêu hóa và làm ấm sâu từ bên trong. Một nồi súp hầm xương củ trong nhiều giờ là tinh hoa của dưỡng sinh mùa đông.
👍 Dưỡng Âm - Tích lũy năng lượng gốc
Trợ Dương không có nghĩa là ăn đồ quá cay nóng đến mức "khô" (Táo). Chúng ta vẫn cần nuôi dưỡng phần Âm (huyết dịch, tân dịch). Mùa đông là mùa của các loại "củ".
-
Rau củ: Các loại củ rễ như khoai lang, củ cải, cà rốt, củ dền. Chúng mọc sâu dưới lòng đất, hấp thụ tinh hoa của "Thổ" và "Thủy", có năng lượng "liễm tàng" (lưu giữ) mạnh mẽ. Chúng cung cấp tinh bột phức, chất xơ và các vitamin thiết yếu, giúp xây dựng nền tảng Âm vững chắc.
-
Ngũ cốc và hạt: Gạo lứt, yến mạch, đậu đen (màu đen nhập Thận), hạt dẻ, hạt óc chó. Đây là những "kho" năng lượng cô đặc, giúp "Bổ Thận, Tàng Tinh" hiệu quả.
👍 Những điều cần tránh (Kiêng kỵ)
Để bảo toàn Dương khí, điều tối kỵ trong mùa đông là đưa thêm "Hàn" (lạnh) vào người:
-
Đồ sống, lạnh: Tuyệt đối hạn chế ăn salad, gỏi, đồ sống (như sashimi vào buổi tối), và đặc biệt là uống nước đá, bia lạnh. Chúng trực tiếp làm tổn thương Dương khí của Tỳ Vị (hệ tiêu hóa), khiến cơ thể khó hấp thụ dinh dưỡng.
-
Thực phẩm tính Hàn: Các loại quả có tính quá lạnh như dưa hấu, dưa bở nên hạn chế. Nếu ăn cam, quýt (vốn cần cho Vitamin C), hãy ăn vào ban ngày (khi trời còn Dương khí) và để ở nhiệt độ phòng.
Kết luận
Ăn uống mùa đông là một nghệ thuật "thuận theo tự nhiên". Hãy lắng nghe cơ thể mình. Khi trời lạnh, hãy tìm đến những món ăn ấm nóng, giàu dinh dưỡng, được ninh hầm kỹ. Hãy giảm bớt những món ăn mát lạnh, thanh nhiệt của mùa hè. Bằng cách đó, chúng ta không chỉ giữ ấm cơ thể, phòng chống bệnh tật, mà còn đang tích lũy năng lượng tinh túy cho một năm mới sắp sang.
Chúc quý vị một mùa đông an khang, ấm áp.
