Câu chuyện của chú Lâm, một giám đốc thành đạt đột ngột bị đau đầu dữ dội, mặt đỏ bừng, và tức ngực sau một trận tranh cãi gay gắt, minh họa rõ nét mối liên hệ giữa giận dữ và sức khỏe trong Y học cổ truyền: “Giận dữ hại Can”.
Theo quan điểm của Y học cổ truyền, cơ thể là một chỉnh thể thống nhất. Năm tạng (Tâm, Can, Tỳ, Phế, Thận) tương ứng với năm tình chí (Hỷ, Nộ, Tư, Bi, Khủng). Can, tạng liên quan mật thiết đến tình chí “Nộ” (giận dữ), có chức năng chủ yếu là “Sơ tiết”, tức điều hòa lưu thông khí huyết và hoạt động tinh thần. Hình ảnh “Can như vị tướng quân điều binh khiển tướng” rất thích hợp để minh họa chức năng này.
Khi giận dữ, đặc biệt là cơn giận dữ đột ngột, dữ dội, tình chí “Nộ” bộc phát mạnh mẽ, dẫn đến “Nộ tắc khí thượng” – khí nghịch lên trên. Dòng khí lưu thông bình thường bị đảo lộn, bốc lên đầu gây đau đầu, chóng mặt, mặt đỏ, thậm chí ù tai, như trường hợp của chú Lâm. Khí bị uất tắc ở hai bên sườn (khu vực kinh Can) gây đau tức, đầy trướng ngực. Nếu tình trạng này kéo dài, “Can khí uất kết” lâu ngày hóa hỏa, dẫn đến “Can hỏa thượng viêm”, biểu hiện bằng mắt đỏ, miệng đắng, dễ cáu gắt, mất ngủ. Tình trạng này nếu không được điều trị có thể gây Can huyết hư, Can âm hư, dẫn đến nhiều biến chứng phức tạp hơn.
Vì vậy, “giận dữ hại Can” không phải là một câu nói đơn thuần mà là một cơ chế bệnh sinh có cơ sở khoa học trong Y học cổ truyền. Giận dữ là một “tà khí” nội sinh, gây rối loạn và suy yếu chức năng Can. Để bảo vệ sức khỏe, đặc biệt là chức năng của Can, cần điều hòa tình chí, giữ tinh thần thư thái, lạc quan. Khi gặp khó khăn, nên thực hành hít thở sâu, tìm không gian yên tĩnh, hoặc chia sẻ với người thân để giải tỏa uất ức. Bên cạnh đó, chế độ ăn uống lành mạnh, giàu dinh dưỡng, thanh nhiệt, bổ huyết; thói quen tập luyện thể dục thể thao hợp lý cũng rất quan trọng. Đặc biệt, “dưỡng tâm”, giữ cho tâm hồn an nhiên, thanh thản chính là phương pháp “dưỡng Can” hiệu quả nhất.
